Wpływ matki pszczelej na jakość całej rodziny.
I. Matka pszczela
– jest jedyną w pełni rozwiniętą samicą zdolną w naturalnych warunkach do kopulacji z trutniami oraz w warunkach laboratoryjnych może być poddawana zabiegowi inseminacji.
II. Od matki pszczelej zależy:
1. Liczebność potomstwa – wynik plenności tempa i jakości czer wienia.
2. Jakość cech biologicznych i produkcyjnych uwarunkowana jest genetycznie i przekazywana potomstwu.
– Przekazywanie genów z pokolenia na pokolenie – odbywa się za pomocą jajeczek i plemników;
– Matka posiada około 10 tysięcy par genów;
– Z każdej pary genów matki do jajeczka kopiowany jest tylko jeden gen (przypadkowo); – Po zapłodnieniu (jajeczka przez plemnik) zostaje odtworzone ułożenie genów, ale zupełnie w innej kombinacji niż u rodziców;
– Hodowla pszczół zajmuje się przekształcaniem informacji genetycznej. Matki i robotnice powstają z przypadkowego połączenia genów.
3. Cechy uwarunkowane genetycznie wpływają na wartość rodziny pszczelej i dotyczą:
– Pracowitości (wydajności miodowej, zdolności gromadzenia pyłku, produkcji wosku i mleczka);
– Nierojliwości, łagodności, zimotrwałości, odporności na choroby, długowieczności, pozytywnego behawioryzmu
III.Rozwój osobniczy matki pszczelej trwa 16 dni.
– Jajo 3 dni;
– Larwa zwinięta 5 dni;
– Larwa przędząca 2 dni;
– Przedpoczwarka 1 dzień (histoliza);
– Poczwarka 5 dni.
Matka dojrzałość płciową osiąga w wieku 6-7 dni. Wówczas jest zdolna do produkcji jaj, kopulacji i podjęcia czerwienia.
IV. Funkcje matki pszczelej.
1. Składanie jaj (czerwienie).
2. Zapewnienie odpowiedniego składu biologicznego rodziny (czerwienie na pszczoły i trutnie).
3. Produkcja substancji matecznej – wydzielina gruczołów żuwaczkowych.
a) Ilość wydzielanej substancji zależy od wieku matki:
– 1-2 dniowa produkuje 5%;
– 5-10 dniowa produkuje 88%;
– poniżej 18 miesięczna produkuje 100%;
– matka stara produkuje około 65%;
b) Skład substancji matecznej:
– jest związkiem biologicznym czynnym, wydzielanym na zewnątrz ciała;
– różna nazwa – substancja mateczna, hormon socjalny, ektohormon, feromon;
– jest mieszaniną kwasów organicznych oraz estrów; – wyróżniamy frakcje:
feromon I – jest to kwas 9 oxydecenowy (KOD) zabezpiecza zakładanie mateczników; feromon II – jest to kwas 9 hydroxydecenowy (KHD) samodzielnie nie wywiera żadnego wpływu na pszczoły
c) Znaczenie substancji matecznej
– jest naturalnym spoiwem łączącym rodzinę pszczelą w jeden organizm;
– wpływa na organizację, podział pracy i długość życia pszczół;
– reguluje powstawanie nastroju rojowego;
– stabilizuje rój (wiąże się on i przenosi w nowe miejsce);
– feromony wydzielane przez matkę podnoszą jej atrakcyjność w czasie lotów godowych; – podnosi obronność pszczelego gniazda;
Niedobór substancji matecznej jest przyczyną:
– zakładania mateczników „z cichej wymiany” oraz zakładania mateczników ratunkowych;
– powstawanie trutówek fizjologicznych;
– zaprzestanie budowy plastrów i zbieraniu pyłku
V. Czynniki wpływające na jakość matki.
1. Źródło pobierania larw do odchowu.
2. Wiek larw hodowlanych pobieranych do odchowu.
3. Stan rodziny wychowującej (zdrowe, silne, duże ilości) karmicielek.
4. Odpowiednie warunki cieplne i wilgotnościowe dla mateczników w rodzinie lub cieplarce oraz dla matek
– u matek, których rozwój przebiega w temperaturze poniżej +32oC i powyżej +36oC stwierdzono mniejszą liczbę rurek jajnikowych
– inkubowane matki w temp. +32oC były wymieniane w 60%
5. Pora wychowu i warunki klimatyczno-pożytkowe (pora naturalnych rójek, umiarkowany dopływ nektaru i pyłku).
6. Profesjonalizm i praktyka hodowcy.
7. Warunki lokalowe i sprzęt hodowlany (zachowanie higieny).
8. Jakość potomstwa po danej matce zależy również od pochodzenia trutni.
VI. Metoda wychowu matek i rodzaj matki pszczelej.
- Wychów bez ingerencji pszczelarza:
– matka z „cichej wymiany”
– matka ratunkowa
– matka rojowa.
- Wychów z ingerencją pszczelarza:
– wychów na własny użytek bez przekładania larw
– wychów matek hodowlanych na własny użytek i na sprzedaż z przekładaniem larw.
VII. Wykorzystanie matek hodowlanych.
1. Wymiana w rodzinach pszczelich (corocznie 50%).
1. Wymiana w rodzinach pszczelich (corocznie 50%).
2. Poszerzenie liczebności pasiek poprzez tworzenie nowych rodzin przez podział oraz odkłady.
3. W hodowli do produkcji materiału hodowlanego, matecznego i ojcowskiego.
4. W handlu:
– sprzedaż matek reprodukcyjnych do odchowu matek córek
– sprzedaż matek użytkowych (NU i UU)
– sprzedaż odkładów i pakietów z matkami (RS i UU)
VIII. Rodzaje rozprowadzanych matek.
- Matki użytkowe:
– nieunasiennione NU
– unasiennione naturalnie na pasieczysku UP
– unasiennione naturalnie na trutowisku UT
– unasiennione sztucznie: s niesprawdzone na czerwienie USN s sprawdzone na czerwienie USS
- Matki reprodukcyjne:
– niesprawdzone na czerwienie
– sprawdzone na czerwienie
Pasieki hodowlane zaopatrują się w matki reprodukcyjne, natomiast pasieki towarowe najczęściej zaopatrują się w matki nieunasiennione oraz krzyżówki heterozyjne.
IX. Warunki towarzyszące przyjęciu matki pszczelej.
1. Dobra kondycja matki (zdrowa, dorodna i jej rodzaj, unasienniona lub nieunasienniona).
2. Duża ilość młodych, łagodnych pszczół ulowych i karmicielek produkujących mleczko.
3. Podobieństwo rasowe.
4. Dopływ pokarmu.
5. Pewny bez matek (bez trutówek fizjologicznych i mateczników ratunkowych).
6. Zdrowa rodzina pszczela.
7. Pogodny dzień i okres poddawania.
8. Praktyczne umiejętności pszczelarza.
X. Najistotniejsze cechy przekazywane przez matkę pszczelą jako czynnik biologiczny.
1. Pracowitość pszczół – możliwość wykorzystania pożytków nektarowych, spadziowych i pyłkowych.
2. Dobra zimotrwałość zapewnia dobry rozwój rodzin i wykorzystanie pożytków wczesnych.
3. Niski stopień rojliwości gwarantuje uzyskanie wysokiej wydajności miodowej i wyklucza utratę roju.
4. Łagodne pogłowie pszczół wpływa na przyjęcie matki i zapewnia komfort pracy.
5. Zdrowotność i odporność na choroby pozwala utrzymać rodzinę pszczelą w dobrej kondycji i w odpowiednim składzie biologicznym.
6. Długowieczność – dłuższa żywotność pszczół w okresie pożytkowym pozwala na większą wydajność produkcyjną oraz lepsze zimowanie i regularną wymianę pokoleń.
7. Przeżywalności 100% zimowego czerwiu zapewnia sukcesywne namnażanie się pszczół i wpływa na siłę rodziny. Wystąpienie zmniejszonej przeżywalności świadczy o zjawisku zwanym imbredem, który występuje w przypadku chowu pokrewieństwa.
XI. Inne cechy przekazywane przez matkę.
– Miejsce gromadzenia zapasów;
– Ilość zużytego pokarmu;
– Floromigracja;
– Obronność roju;
– Zachowanie się pszczół na plastrze;
– Utrzymywanie porządku w ulu;
– Skłonność do rabunku;
– Dostosowanie do wykorzystania pożytków.
Gwarancją uzyskania sukcesu w pracy z pszczołami jest umiejętność dostosowania odpowiedniej rasy i linii pszczół do warunków klimatycznych i pożytkowych, w których bytuje pasieka.
Autor:
Inż. Czesław Korpysa
Doradca Zarządu Mazowieckiego Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Sp. zo.o. ds. pszczelarstwa
Źródło: http://mchirz.pl/